talata 166-170

166. Sa buong mundo, may nagawang mahahalagang pagsulong ang kilusang ekolohikal, salamat sa mga pagsisikap ng iba't ibang organisasyon ng lipunang sibil. Imposibleng banggitin sila dito lahat, o repasuhin ang kasaysayan ng kanilang mga inambag. Ngunit salamat sa kanilang mga pagpupunyagi, ang mga usaping pangkapaligiran ay lumalawak na nailalagay sa mga pampublikong adyenda at humihimok nang mas malayong pagtanaw. Sa kabila nito, ang nakaraang Daigdigang Pagpupulong hinggil sa kapaligiran ay hindi nagbunga ng tulad sa inaasahan dahil, sa kakulangan ng pampulitikang saloobin, di nila narating ang totoong makahulugan at epektibong mga pandaigdigang kasunduan hinggil sa kapaligiran.

167. Mahalagang banggitin ang Daigdigang Pagpupulong noong 1992 sa Rio de Janeiro. Ipinahayag nitong "ang mga tao ang sentro ng alalalahanin para sa likaskayang pag-unlad". [126] Sa pagbanggit sa Pahayag sa Stockholm noong 1972, idinambana nito ang pandaigdigang kooperasyon upang pangalagaan ang ekosistema ng buong daigdig, ang obligasyon ng mga taong sanhi ng polusyon upang panagutan ang mga pinsala nito, at ang tungkuling tasahin ang epekto sa kapaligiran ng mga isinagawang proyekto at gawain. Itinatakda nito ang layunin ng paglimita sa konsentrasyon ng greenhouse gas sa atmospera, sa pagsisikap na mabaligtad ang takbo ng daigdigang pag-iinit. Nagbabalangkas na rin ito ng isang adyenda na may plano ng pagkilos at isang malawakang pagpupulong hinggil sa saribúhay, at nagsaad ng mga prinsipyo hinggil sa mga gubat. Bagamat ang malawakang pagpupulong ay totoong hakbang pasulong, at tila tinatadhana sa panahong iyon, masagwa ang pagpapatupad ng mga kasunduang iyon, dahil sa kakulangan ng angkop na mekanismo sakaling makaligtaan, pana-panahong pagsusuri at mga parusa sa kaso ng mga hindi-tumalima. Ang mga prinsipyong ipinahayag nito ay naghihintay pa rin ng isang mahusay at nakakaangkop na pamamaraan ng praktikal na pagsasakatuparan.

168. Ang mga positibong karanasan hinggil dito, mababanggit natin, halimbawa, ang Kombensyong Basel hinggil sa mga mapanganib na basura, sa sistema nito ng pag-uulat, mga pamantayan at pagkontrol. Nariyan din ang pinagtibay na Kombensyon hinggil sa pandaigdigang kalakalan ng mga nanganganib na espésye ng mga ilahas na fauna at flora, kung saan kasama rin ang pagbisita sa mismong mga pook upang mapatunayan ang epektibong pagtalima. Maraming salamat sa Kumbensyon ng Vienna para sa proteksyon ng ozone layer at ang pagpapatupad nito sa pamamagitan ng Montreal Protocol at mga amyenda nito, ang problema sa pagnipis ng suson nito ay mistulang pumasok na sa yugto ng resolusyon. 

169. Habang dapat pagtuunan ng pansin ang proteksyon ng saribúhay at mga usaping kugnay ng desertipikasyon, nagiging hindi gaanong mahalaga ang progreso. Hinggil naman sa pagbabago ng kilima, nakalulungkot na kakaunti lamang yaong paglago. Ang pagbabawas ng mga greenhouse gas ay nangangailangan ng katapatan, katapangan at pananagutan, higit sa lahat sa bahagi ng mga bansang mas makapangyarihan at siyang lalong nagdudumi sa kapaligiran. Ang Kumperensya ng United Nations hinggil sa Likaskayang Pag-unlad, “Rio+20” (Rio de Janeiro 2012), ay nagpaabot ng dokumentong naglalaman ng malawakan ngunit di epektibong resulta. Hindi makapagsagawa ng makabuluhang progreso ang mga pandaigdigang negosasyon dahil sa mga paninindigang tinanganan ng mga bansang inuna ang kanilang pambansang interes kaysa pandaigdigang kagalingan ng lahat. Yaong mga magdurusa sa mga kahihinatnan ng kung ano ang itinatangka nating itago ay hindi malilimtan ang kabiguang ito ng budhi at pananagutan. Kahit na nang inihahanda pa lang ang Ensiklikong ito, tumitindi na ang debate. Tayong mga mananampalataya'y hindi mabibigong hilingin sa Diyos ang isang positibong kalalabasan ng kasalukuyang mga talakayan, upang ang mga susunod na salinlahi'y hindi pagdusahan ang mga epekto ng ating di mabuting payo ng pagkaantala.

170. Ang ilang mga istratehiya upang mapababa ang mga emisyon ng maruruming gas ay nag-aanyaya ng pagsasapandaigdigan ng mga guguling pangkapaligiran, na ipinagsasapalaran ang pagpapataw sa mga bansang may kakaunting likasyaman ng mabibigat na pangako upang mabawasan ang mga dapog o emisyon kung ikukumpara sa mga nasa mas industriyalisadong bansa. Ang pagpapataw ng mga gayong hakbangin ay nagpaparusa sa mga bansang mas nangangailangan ng pag-unlad. Isa pang dagdag na kawalang katarungan ang naisagawa sa pagkukunwaring pinoprotektahan ang kapaligiran. Dito rin, sa dulo'y ang mga dukha ang siyang nagdurusa. Dagdag pa, dahil mas mararamdaman sa matagal na panahon ang mga epekto ng pagbabago sa klima, kahit na isagawa na ngayon ang mahihigpit na hakbangin, ang mga bansang may kakaunting likasyaman ay nangangailangan ng tulong upang makaangkop sa mga epektong nangyayari na, at siyang nakaaapekto sa kanilang mga ekonomya. Sa ganitong konteksto, kinakailangan ng isang magkakapareho at magkakaibang pananagutan. Tulad ng ipinahayag ng mga obispo ng Bolivia, "ang mga bansang nakinabang mula sa mataas na antas ng industriyalisasyon, sa kapinsalaan ng malawak na emisyon ng mga greenhouse gas' ay may mas malaking pananagutan upang makapagbigay ng kalutasan sa mga suliraning kanilang idinulot". [127]

Itutuloy...

talata 161-165

161. Ang mga hula ng pagkagunaw ng mundo'y hindi na haharapin nang may panunuya o pagkikibit-balikat. Maaring maiwan natin sa mga susunod na salinlahi ang mga basura, kapanglawan at karumihan. Ang bilis ng pagkonsumo, pag-aaksaya at pagbabago sa kapaligiran ang nag-unat sa kakayahan ng planeta na ang ating kasalukuyang estilo ng pamumuhay, na hindi sustenable, ay maaaring magpadali lamang sa mga sakuna, tulad ng kahit na ngayon ay pana-panahong nagaganap sa iba't ibang panig ng mundo. Ang mga epekto ng mga kawalan ng balanse sa kasalukyan ay mababawasan lamang ng ating mga tiyak na pagkilos, dito at ngayon. Dapat nating pagnilayan ang ating pananagutan sa mga taong pagtitiisan ang mga kahihinatnang nakatatakot.

162. Ang bigat ng seryosong pagtahak sa hamong ito ay may kinalaman sa etikal at pangkulturang pagdausdos na sinamahan ng pagkasira ng kapaligiran. Ang mga tao sa ating postmodernong mundi ay nanganganib sa laganap na pagkamakasarili, at kayraming suliranin ng lipunan ang nakaugnay sa kasalukuyang kulturang nakatutok sa sarili ng sandaling kasiyahan. Nakikita natin ito sa krisis ng pamilya at pamilyang ugnayan at ang mga kahirapang makilala ang iba. Maaring madaling kumiling sa mapusok at mapag-aksayang pagkonsumo ang mga magulang, na makakaapekto sa kanilang mga anak at nakikita na rin ang kahirapang makakuha ng sariling bahay at makapagbuo ng sariling pamilya. Dagdag pa, ang kawalan natin ng kakayahang seryosong mag-isip para sa mga susunod na salinlahi ay nakaugnay sa kawalan natin ng kakayahang palawakin ang sakop ng ating kasalukuyang interes at isaalang-alang yaong mga nananatiling hindi kasama sa kaunlaran. Huwag nating isipin lang ang mga maralita sa hinaharap, kundi ang kasalukuyang mahihirap, na ang buhay sa mundong ito'y maikli at hindi na makapaghihintay. Kaya, "dagdag sa patas na kahulugan ng pagkakaisang tumatagos sa maraming henerasyon, may kagyat ding pangangailangang moral para sa muling pagbabagong kahulugan ng pagkakaisa ng mga nasa iisang henerasyon". [125]

KABANATA LIMA

MGA LINYA NG PAGTUGON AT PAGKILOS

163. Sa ngayon, tinangka kong suriin ang mga naganap sa  ating kasalukuyang kalagayan, tinututukan ang mga bitak sa planetang pinananahanan din natin pati na ang malalalim na sanhing gawa ng tao sa pagkasira ng kapaligiran. Bagamat ang pagininilay natin sa reyalidad na ito sa kanyang sarili ay nagpakita na ng pangangailangan baguhin ang direksyon at iba pang larangan ng pagkilos, ngayon ay susubukan nating balangkasin ang mga mayor na landasin ng pakikipagtalakayan na makatutulong sa ating upang matakasan ang pag-ikid ng pagpapatiwakal na kasalukuyang bumabalot sa atin. 

I. PAKIKIPAGTALAKAYAN HINGGIL SA KAPALIGIRAN SA PANDAIGDIGANG PAMAYANAN

164. Sa pagsisimula ng kalagitnaan ng nakaraang siglo at mapagtagumpayan ang maraming suliranin, may dumaraming paniniwalang ang ating planeta'y isang tinubuang lupa at ang sangkatauhan ay isang taong naninirahan sa isang pangkalahatang tahanan. Ang isang nagtutulungang mundo'y hindi lang ginagawa tayong higit na maalam sa mga negatibong epekto ng ilang estilo ng pamumuhay at modelo ng produksyon at pagkonsumong nakaaapekto sa ating lahat; mas mahalaga, inuudyukan tayo nitong tiyaking naipapanukala ang mga kalutasan mula sa perspektibang global, at hindi lamang payak naipagtanggol ang interes ng ilang bansa. Inoobliga tayo ng pagtutulungan na pag-isipan ang isang daigdig na may isang planong pangkalahatan. Gayunman ang gayong pagkamalikhain na nagdala ng malaking teknolohikal na pagsulong na sa ngayon ay napapatunayang hindi kayang makahanap ng mga epektibong pamamaraan sa pagtugon sa malala nang problemang pangkapaligiran at panlipunan sa buong mundo. Mahalaga ang isang pandaigdigang napagkaisahan sa pagharap sa mas malalalim na problema,na hindi malulutas sa pamamagitan ng sarilinang aksyong sa bahagi ng mga indibidwal na bansa. Ang napagkaisahang tulad nito ay maaaring tumungo, halimbawa, sa pagpaplano ng isang tuluy-tuloy at samutsaring agrikultura, pagsulong ng nababago at di gaanong maruming anyo ng enerhiya, naghihikayat ng mas mahusay na paggamit ng enerhiya, pagtataguyod ng mas magandang pangangasiwa ng yamang dagat at kagubatan, at pagtitiyak ng madaling pagkuha ng maiinom na tubig sa buong mundo.

165. Alam nating ang teknolohiyang nakabatay sa paggamit ng napakaruruming fossil fuel - lalo na ang coal, pati na rin langis at, sa mas mababang antas, ay gas - na kinakailangang progresibong mapalitan ng walang pagkaantala. Hanggang maisagawa ang mas malaking progreso sa pagbubuo ng mas madaling makuhang bukal ng nababagong enerhiya, marapat lamang piliin ang mas mababa sa dalawang kasamaan o mahanap ang mga maiiksing solusyon. Ngunit hindi pa nakararating sa angkop na mga kasunduan ang pandaigdigang pamayanan hinggil sa pananagutan upang mabayaran ang halaga ng pagbabagong-kalagayan ng enerhiyang ito. Sa mga nakaraang dekada, iniangat ng mga usaping pangkapaligiran ang maraming pampublikong debate at nagtamo ng samutsaring mapagpasya at mapagbugay na sibikong tugon. Mabagal magsikilos ang pulitika at negosyo sa pamamaraang  kailangang-kailangan sa kinakaharap na mga hamon ng ating mundo. Bagamat magandang naaalala ang yugto pagkatapos ng rebolusyong industriyal bilang isa sa pinakaalibugha (o walang kapanagutan) sa kasaysayan, gayunman may dahilan para asahang maaalala ang sangkatauhan sa pagbubukang-liwayway ng ikadalawampu't isang siglo sa bukas-palad nitong pagsasabalikat ng maselang pananagutan nito.

Itutuloy...

talata 156-160

IV. ANG PRINSIPYO NG PANGKALAHATANG KABUTIHAN

156. Ang ekolohiyang pantao'y hindi maibubukod ang ideya ng pangkalahatang kabutihan, ang pangunahin at mapagkaisang prinspyo ng panlipunang etika. Ang pangkalahatang kabutihan ang "kabuuan ng mga kalagayang iyon ng panlipunang pamumuhay kung saan pinahihintulutan ang mga panlipunang grupo at kanilang mga indibidwal na kasapi na lubusang kamtin ang sariling katuparan ng masusi at may kahandaan. [122]

157. Batay sa prinsipyo ng pangkalahatang kabutihan ang paggalang sa isang tao, na pinagkalooban ng mga pangunahin at di maipagkakait na karapatan para sa kanyang kinakailangan niyang pagsulong. May kinalaman din ito sa pangkalahatang kagalingan ng lipunan, at sa pagsulong ng iba't ibang grupong tagapamagitan, habang tangan ang pagkaunawa sa karangalan. Ang namumukod-tangi sa mga grupong ito ay ang pamilya, bilang batayang selula ng lipunan. At sa huli, ang pangkalahatang kabutihan ay nananawagan ng panlipunang kapayapaan, katatagan at seguridad na inilatag ng isang kaayusang hindi makakamit ng wala ang partikular na malasakit para sa naibabahaging katarungan; na kapag ito'y nalabag, nagaganap lagi ang karahasan. Ang lipunan sa kabuuan, at ang estado sa partikular, ay obligadong ipagtanggol at itaguyod ang pangkalatahang kabutihan.

158. Sa kasalukuyang kalagayan ng daigdigang lipunan, kung saan napakaraming inhustisya at napakarami ring taong pinagkakaitan ng batayang karapatang pantao at itinuturing na hindi kinakailangan, kaya ang prinsipyo ng pangkalahatang kabutihan, sa katwiran at sa hindi maiiwasan, ay agad nagiging panawagan ng pagkakaisa at nakahaing opsyon para sa pinakadukha sa ating mga kapatid. Ang opsyong ito'y nangangailangan ng pagkilala sa kahihinatnan ng pandaigdigang pagdadalhan ng mga kabutihan sa mundi, ngunit, tulad ng aking tinukoy sa Apostolikong eksortasyong Evangelii Gaudium, [123], nananawagan ito, higit sa lahat, ng pagpapahalaga sa malawak na dignidad ng dukha sa batid nating napakalalim na paniniwala bilang mananampalataya. Kailangan lang nating magmasid sa paligid natin upang makitang, sa kasalukuyan, ang opsyong ito sa katunayan ay isang etikal na kahalagahan na marapat para sa epektibong pagkakamit ng pangkalahatang kabutihan.

V. KATARUNGAN SA PAGITAN NG MGA SALINLAHI

159. Ang paniwala sa pangkalahatang kabutihan ay magpapatuloy pa hanggang sa mga susunod na salinlahi. Masakit makita sa daigdigang krisis pang-ekonomya ang mapaminsalang epekto ng pagwawalangbahala sa ating pangkalahatang tadhana, na hindi maibubukod yaong paparating pa lang matapos natin. Hindi na natin mapapag-usapan ang sustenableng pag-unlad nang hiwalay sa pagkakaisang tumatagos sa maraming salinlahi. Kapag nagsimula na nating isipin ang uri ng munding iiwan natin sa mga susunod na salinlahi, tintitingnan nating kaiba ang mga bagay-bagay; napapagtanto nating ang mundo'y isang kaloob na malaya nating natanggap at dapat ipamahagi sa iba. Mula nang ang mundo'y naipagkaloob sa atin, hindi na natin matitingnan ang reyalidad sa purong pamamaraang utilitaryano,  kung saan ang pagiging mahusay at epektibo'y lubos na nakatuon sa ating mga indibidwal na benepisyo. Hindi obligadong magkaroon ng pagkakaisang tumatagos sa maraming salinlahi, ngunit sa halip ay ang batayang usapin ng katarungan, dahil ang daigdig na minana natin ay para rin sa mga susunod pa sa atin. Tinatawagan tayo ng mga obispong Portuges na kilalanin ang obligasyong ito ng katarungan: "Bahagi ang kapaligiran ng isang lohika ng kahandaang tumanggap. May hiniram ito sa bawat salinlahi, na dapat ipasa sa susunod dito." [124] Tinatakan ng mas malawak na pananaw na ito ang isang kabuuang ekolohiya.

160. Anong klaseng daigdig ang nais nating iwan sa mga susunod sa atin, sa mga batang lumalaki na ngayon? Ang usaping ito'y hindi lamang inaalala ang kapaligiran ng nakabukod; hindi matutugunan ang usapin ng pautay-utay. Kapag tinanong natin ang ating sarili kung anong klaseng daigdig ang ating iiwan, iniisip natin unang-una ang pangkalahatang tunguhin nito, ang kahulugan nito at ang halaga nito. Maliban kung babakahin natin ang mga mas malalalim na usaping ito, hindi ako naniniwalang ang ating pagmamalasakit sa ekolohiya'y magbubunga ng mga makabuluhang resulta. Ngunit kapag matapang nating hinarap ang mga usaping ito, matatag tayong hahantong sa pagtatanong ng iba pang mga tukoy na katanungan: Ano ang layunin ng buhay natin sa daigdig na ito? Bakit tayo narito? Ano ang layunin ng ating mga ginagawa at lahat ng ating mga pagsisikap? Anong pangangailang mayroon ang daigdig sa atin? Kaya hindi na sapat na sabihin lang nating inaalala natin ang mga susunod na salinlahi. Dapat nating makita na nakasalang dito ang ating sariling dangal. Nasasaatin, unang-una na, kung iiwan natin ang isang planetang hindi na matitirahan ng mga susunod na salinlahi. Ang usaping ito'y yaong talagang madamdaming nakakaapekto sa atin, spagkat may kinalaman ito sa talagang kahulugan ng ating pansamantalang paninirahan sa daigdig.

Itutuloy...

talata 151-155

151. May pangangailangan ding protektahan yaong mga karaniwang pook, mga nakikitang mohón at tanawin sa kalunsuran na nagpapataas ng ating kahulugan ng pakikiisa, ng pinag-ugatan, ang "pakiramdam na nasa tahanan" sa loob ng lungsod kung saan kabilang tayo at pinagsama-sama tayo. Mahalaga na sa iba't ibang bahagi ng lungsod na maayos na nakapaloob at yaong naninirahan doon ay may pakiramdam ng pagiging buo, imbis na naroon lang sa isang kapitbahayan at di nakikita ang mas malaking lungsod bilang malaking espasyon dapat nilang ibahagi sa iba. Ang mga panghihimasok ng nakakaapekto sa tanawin sa kalunsuran at kanayunan ay dapat isaalang-alang kung paano nagsama-sama ang iba't ibang salik upang maging buo na dama ng mga nakatira rito bilang isang maliwanag at makabuluhang banghay para sa kanilang buhay. Ang iba'y hindi na magiging estranghero, kundi bahagi na ng pagiging "tayo" kung saan nais itong likhain ng bawat isa sa atin. Sa ganito ring kadahilanan, sa parehong tagpuang kalunsuran at kanayunan, makatutulong kung isasantabi ang mga pook na dapat pangalagaan at protektahan mula sa palagiang pagbaabgong dala ng panghihimasok ng tao. 

152. Napakalubhang suliranin ang kakapusan sa pabahay sa maraming bahagi ng mundo, sa parehong kanayunan at sa malalaking lungsod, pagkat maliit na bahagi lamang ng kinakailangan ang karaniwang nasasakop ng badyet ng estado. May kinalaman ang pagkakaroon ng tahanan sa pakiramdam ng personal na dignidad at paglago ng mga pamilya. Mahalagang usapin ito para sa ekolohiya ng tao. Sa ibang pook, kung saan naglitawan ang mga pansamantalang bayan ng barung-barong, nangangahulugan itong dapat paunlarin ang mga kapitbahayang iyon imbes na gibain o ipagtabuyan sila. Kapag nakatira ang mga maralita sa mga maruruming pook o sa mga mapanganib na gusahing tirahan, "sa mga kaso kung saan dapat silang ilipat, upang di na mabuntunan ng pulos pagdurusa, dapat maibigay agad ang mga kinakailangang sapat na impormasyon, na may pagpipilian sa mga iniaalok na disenteng pabahay, at dapat na bahagi ng proseso ang mga taong direktang kasangkot". [118] Kasabay nito, dapat makita sa pinagsamang buod ng kapitbahayan ang pagkamalikhain bilang katanggap-tanggap na lungsod: "Gaano kaganda ang mga lungsod na yaong napagtagumpayan ang mga nakalulumpong pagdududa, napapagsama-sama yaong mga naiiba at gawin ang mismong pagsasama-samang ito bilang bagong salik ng kaunlaran! Gaano kaakit-akit ang mga lungsod na yaong, kahit na yaong kanilang disenyo ng arkitektura, ay puno ng mga espasyong dumudugtong, umuugnay at pabor sa pagkilala sa iba!" [119]

153. May kinalaman ang sistema ng transportasyon sa kalidad ng buhay sa kalunsuran, na kadalasang pinagmumulan ng matinding pagdurusa sa mga gumagamit ng mga iyon. Maraming kotse, na ginagamit ng isa o higit pang tao, ang umiikot sa mga kalunsuran, na nagiging sanhi ng pagsisikip ng trapiko, pagtataas ng antas ng polusyon, at pagkokonsumo ng malalaking kantidad ng mga hindi-nababagong enerhiya. Kaya kinakailanagn pang magbuo ng mga bagong lansangan at mga himpilan ng sasakyan na nakasisira sa tanawin sa lungsod. Maraming espesyalista ang sumasang-ayon sa dapat bigyang prayoridad ang pampublikong transportasyon. Ngunit ang ilang mga kinakailangang hakbang ay hindi agad mapatunayang katanggap-tanggap sa lipunan hangga't hindi naisasagawa ang malaking pagsulong sa mismong mga sistema nito, kung saan sa maraming lungsod ay natutulak ang mga taong maglagay nito nsa ilalim ng masamang kalagayan dahil sa pagsisikip, di maalwan, madalang na serbisyo at kakulangan ng kaligtasan. 

154. Ang paggalang sa ating dignidad bilang tao ay madalas na nagpapagaralgal sa magulong reyalidad na kailangang tiisin ng tao sa pamumuhay sa kalunsuran. Ngunit di ito dapat maging dahilan upang makaligtaan ang pag-iwan at pagpapabayang nararanasan din ng mga nasa kanayunan na di madaling makapagtamo ng mga kinakailangang serbisyo at kung saan ang mga manggagawa ay napunta sa kalagayang inaalipin, walang karapatan o kahit pag-asa ng isang mas marangal na pamumuhay.

155. Ipinahihiwatig din ng ekolohiyang pantao ang isa pang malalim na katotohanan: Ang ugnayan sa pagitan ng buhay ng tao at batas hinggil sa moralidad na nakaukit na sa ating kalikasan at kinakailangan para sa paglikha ng mas marangal na kapaligiran. Nagsalita hinggil sa isang "ekolohiya ng tao" si Santo Papa Benedicto XVI, batay sa katotohanang "ang tao rin ay may likas na katangiang dapat niyang igalang at hindi niya maaaring manipulahin pag kanyang nais". [120] Sapat nang mabatid na ang mismong katawan natin ang nagbubuo sa isang direktang ugnayan sa kapaligiran at sa iba pang buhay na nilalang. Ang pagtanggap sa ating mga katawan bilang kaloob ng Diyos ay mahalaga para sa malugod na pagsalubong at ang pagtanggap sa buong mundo bilang kaloob mula sa Ama at sa tahanan nating lahat, habang iniisip na may lubos na kapangyarihan tayo sa ating mga katawan, madalas mandaraya, ay naiisip nating may ganap tayong kapangyarihan sa sangnilikha. Ang mapagtantong tinatanggap natin ang ating katawan, ang pangangalaga nito at paggalang sa lubusang kahulugan nito, ay mahalagang salik sa anumang totoong ekolohiya ng tao. Kinakailangan ang pagpapahalaga sa kani-kanyang katawan sa pagkababae at pagkalalaki nito kung kikilalanin ko ang aking sarili sa pakikipagharap sa kapwa taong naiiba. Sa ganitong paraan, malugod nating matatanggap ang natatanging kaloob ng isa pang tao, na gawa ng Diyos na Manlilikha, at makatagpo ng kapwa kasaganaan. Hindi malusog na pag-uugali ang maghanap ng "alisin ang anumang kaibahan sa sekswal dahil hindi na nito alam kung paano ito haharapin". [121]

Itutuloy...

talata 146-150

146. Sa ganitong kahulugan, napakahalaga nito upang ipakita ang di pangkaraniwang pag-aalaga sa mga pamayanan ng lumad at sa kanilang katutubong kaugalian. Di lamang sila isang minorya kasama ang iba, kundi dapat sila'y pangunahing kapareha sa diyalogo, lalo na kung ang ipinapanukala'y malalaking proyektong nakakaapektosa kanilang lupain. Para sa kanila, ang lupa ay hindi isang kalakal kundi isang kaloob ng Diyos at mula sa kanilang mga ninunong namahinga na roon, isang sagradong pook kung saan kailangan nilang makipag-ugnayan upang mapanaitili ang kanilang identidad at kahalagahan. Kapag nanatili sila sa kanilang lupain, sila mismo ang pinakamahusay na nangangalaga nito. Gayunpaman, sa iba't ibang panig ng mundo, ginigipit sila upang lisanin na nila ang kanilang mga lupain para gamitin sa mga proyektong pang-agrikultura at pagmimina na isinasagawa nang hindi iniisip kung mawawasak ang kalikasan at kultura. 

III. ANG EKOLOHIYA NG PANG-ARAW-ARAW NA BUHAY

147. Kasama sa totoong kaunlaran ang mga pagsisikap na maisagawa ang makabuluhang pagpapahusay sa kalidad ng buhay ng tao, at kinakailagang isaalang-alang nito ang mga tagpuan kung saan namumuhay ang tao. Naiimpluwensyahan ng mga tagpuang ito ang pamamaraan kung paano tayo mag-isip, makadama at kumilos. Sa ating mga silid, tahanan, pagawaan at kapitbahayan, ginagamit natin ang ating kapaligiran bilang paraan ng pagpapahayag ng ating identidad. Ginagawa natin ang lahat ng pagsisikap upang makaangkop sa ating kapaligiran, ngunit kapag iyon ay walang kaayusan, magulo, o puno ng ingay at kapangitan, ang gayong lubhang nakakapukaw ang nagpapahirap sa atin upang magsama-sama at maging masaya.

148. Ipinapakita ng mga tao at grupong tumutugon sa limitasyon ng kapaligiran ang kahanga-hangang pagkamalikhain at pagiging mapagbigay sa pamamagitan ng pagbabawas ng masamang epekto sa kanilang paligid at pagkatutong umakma ang kanilang buhay sa gitna ng kaguluhan at kawalan ng katiyakan. Halimbawa, sa ilang pook, kung saan ang harapan ng mga gusali'y napabayaan na, ipinakita ng mga tao ang mahusay na pangangalaga sa loob ng kanilang mga tahanan, o kaya'y nasiyahan na kabaitan at pagiging palakaibigan ng iba. Ang isang malusog na buhay panlipunan ay maaaring magpakinang sa isang animo'y masamang kapaligiran. Paminsan-minsan ang kapuri-puring ekolohiya ng tao ang ginagawa ng mga dukha sa kabila ng maraming paghihirap. Ang pakiramdam ng pagkayamot sanhi ng dami ng tao sa mga pook tirahan ay nakokontra kapag nabuo ang isang malapit ang mainit na ugnayan, kapag nabuo ang mga pamayanan, kapag ang limitasyon ng kapaligiran ay napunuan sa loob ng bawat tao na nadaramang tangan sa loob ng talakupan ng pagkakaisa at pagiging kasama. Sa ganitong paraan, saanman nagmistulang impyerno sa lupa ang daidig ay magiging pook na may dignidad ang buhay. 

149. Ang matinding karukhaang dinaranas sa mga pook na kulang sa pagakkaisa, malawak na mga espasyo o may kakayahang magsama-sama, ay maaaring humantong sa malulupit na pangyayari at sa pagsasamantala ng mga pusakal na organisasyon. Sa mabubuway na kapitbahayan sa mga malalaking lungsod, ang araw-araw na danas ng pagsisikip at panlipunang di-pagkakakilanlan ay nakalilikha ng pagkadama ng pagkadurog na pinagmumulan naman ng mga masasamang kaugalian at karahasan. Gayunpaman, nais kong igiit na laging napapatunayang mas makapangyarihan ang pag-ibig. Maraming taong nas ganitong kalagayan ang kayang magbuo ng pagkakaisa at pagsasamahan kung saan pinapalitan ang pagsisikip ng karanasan ng isang pamayanan kung saan ang dingding ng kasakiman ay nadurog na habang ang mga balakid ng pagkamakasarili'y napagtagumpayan. Ang karanasang ito ng kaligtasang mula sa pagkakapatiran ay madalas na nakabubuo ng mga malikhaing ideya para sa pagpapahusay ng isang gusali o ng isang kapitbahayan. [117]

150. Pag tiningnan ang ugnayan sa pagitan ng buháy na espasyo at pag-uugali ng tao, yaong mga nagdisenyo ng mga gusali, kapitbahayan, mga pampublikong espasyo at kalunsuran, ay dapat maakit sa iba't ibang disiplinang makakatulong sa ating maunawaan ang proseso ng pag-iisip ng tao, simbolikong wika at paraan ng pagkilos. Hindi sapat na hagilapin lang ang kariktan ng disenyo. Mas mahalaga pa rin ang serbisyong maihahandong natin sa isa pang uri ng kariktan: ang kalidad ng buhay ng tao, ang kanilang pag-angkop sa kapaligiran, pakikipagharap at parehong pagtutulungan. Dito rin, nakikita nating napakahalaga na isinasaalang-alang ng pagpaplano sa kalunsuran ang mga pananaw ng mga maninirahan sa mga pook na ito.

Itutuloy...

talata 141-145

141. Sa bahagi naman ng pang-ekonomyang paglago, makalilikha ito ng mga inaasahang reaksyon at isang tiyak na pamantayan nang may layuning padaliin ang pamamaraan at mabawasan ang gastos. Ipinahihiwatig nito ang pangangailangan para sa isang "pang-ekonomyang ekolohiya" na kayang makaakit ng mas malawak na pagtanaw sa reyalidad. Ang pagprotekta sa kapaligiran, sa katunayan "ay isang mahalagang bahagi ng proseso ng pagsulong at hindi maaaring ituring na hiwalay roon". [114] Agarang kinakailangan natin ng pagkamakataong kayang sama-samang tipunin ang iba't ibang larangan ng kaalaman, kabilang ang ekonomya, upang magsilbi sa isang mahalaga at nabubuong pananaw. Sa ngayon, ang pagsusuri sa mga suliraning pangkapaligiran ay hindi maihihiwalay sa pagsusuri sa pamilya ng tao, may kaugnayan sa gawain at kontekstong panglungsod, ni sa kung paano makikipag-ugnayan ang mga tao sa kani-kanilang sarili, na humahantong naman sa kung paano sila nakikipag-ugnayan sa kanilang kapwa at sa kapaligiran. Mayroong pagkakaugnay-ugnay sa pagitan ng mga ekosistema at sa pagitan ng iba't ibang katayuan ng panlipunang interaksyon, na nagpapakita pa uli na "ang buo ay mas malaki kaysa bahagi". [115]

142. Kung ang lahat ay magkakaugnay, ang kalusugan ng mga institusyon ng lipunan  ay may kahihinatnan para sa kapaligiran at sa kalidad ng buhay ng tao. Ang bawat paglabag sa pagkakaisa at sa panlipunang pakikipagkaibigan ay nakapipinsala sa kapaligiran". [116] Sa ganitong pagtingin, nararapat na institusyonal ang panlipunang ekolohiya, at unti-unting umaabot sa buong lipunan, mula sa pangunahing pangkat panlipunan, ang pamilya, sa mas malawak na pamayanang lokal, pambansa at pandaigdigan. Sa bawat panlipunang sapin, at sa pagitan nila, umunlad ang mga institusyon upang ipatakaran ang ugnayang pantao. Anumang nagpapahina sa mga institusyong iyon ay may negatibong kahihinatnan, tulad ng kawalan ng katarungan, karahasan at kawalan ng kalayaan. Ilang mga bansa ay may mababang antas ng pagiging epektibo sa usaping institusyonal, na nagbubunga ng mas malalaking suliranin para sa kanilang mga tao habang nakikinabang naman yaong mga kumikita sa sitwasyong ito. Maging sa pangangasiwa ng estado, ang iba't ibang antas ng lipunang sibil, o ang ugnayan sa pagitan ng mismong mga indibidwal, ang kawalan ng paggalang sa batas ay nagiging mas pangkaraniwan. Maaari ngang maganda ang pagkakabalangkas ng mga batas ngunit nananatiling mga patay na letra. Maaari ba nating asahan na sa mga ganyang kaso, ang mga batas at patakaran hinggil sa kapaligiran ay maging totoong epektibo? Halimbawa, batid nating ang mga bansang may malinaw na batas hinggil sa pangangalaga sa kagubatan ay patuloy na nananahimik habang nakikita nilang paulit-ulit na nilalabag ang mga batas. Dagdag pa, anuman ang nangyari sa isa sa mga pook ay may direkta o indirektang impluwensya sa iba pang pook. Kaya, halimbawa, ang paggamit ng droga sa mga lipunang masaga ay lumilikha ng patuloy at lumalagong pangangailangan sa mga produktong inangkat mula sa mga mahihirap na rehiyon, kung saan masama ang ugali, nawasak ang mga buhay, at patuloy na nasisira ang kapaligiran.

II. EKOLOHIYANG PANGKULTURA

143. Kasama ang patrimonya ng kalikasan, mayroon ding patrimonyang makasaysayan, artistiko at pangkultura kung saan nasa ilalim ito ng pagbabanta. Bahagi ang patrimonyang ito ng magkasamang identidad ng bawat pook at isang pundasyon kung saan bubuuin ang isang lungsod na matitirahan. Di ito isang bagay na pagdurog at pagbubuo ng bagong mga lungsod, animo'y mas magalang sa kapaligiran ngunit di palaging mas kahali-halinang pagtirahan. Sa halip, may pangangailangang isama ang kasaysayan, kultura at arkitektura ng bawat pook, na siyang magpapanatili ng orihinal pagkakakilanlang dito. Kaakibat din ng ekolohiya ang pagprotekta sa mga yamang pangkultura ng sangkatauhan sa pinakamalawak na kahulugan. Mas pa, nananawagan ito ng mas higit na pansin sa mga lokal na kultura kapag pinag-aaralan ang mga suliraning pangkapaligiran, na pinapaburan ang pag-uusap sa pagitan ng wikang pang-agham at teknikal at wika ng mga tao. Ang kultura'y higit pa sa mga minana natin mula sa nakalipas; higit sa lahat, ito rin ay isang buháy, dinamiko at pakikilahik sa kasalukuyang reyalidad, na hindi maibubukod habang muli nating iniisip ang ugnayan sa pagutan ng mga tao at ng kapaligiran. 

144. Ang konsyumeristang pananaw sa mga tao, na pinasisigla ng mekanismo ng kasalukuyang daigdigang ekonomya, ay may baytang-baytang na epekto sa kultura, na pinaliliit ang malalaking sari-saring uri na pamana sa buong sangkatauhan. Ang pagtatangkang lutasin ang lahat ng suliranin sa pamamagitan ng pare-parehong mga patakaran o teknikal na pakikialam na maaaring humantong sa pagkaligta sa kasalimuotan ng mga suliraning lokal na nangangailangan ng aktibong pakikilahol ng lahat ng kasapi ng pamayanan. Ang mga naugit na bagong proseso'y di laging angkop sa mga balangkas na inangkat mula sa labas; dapat nakabatay ito sa mismong lokal na kultura nila. Ang buhay at daigdig bilang dinamikong reyalidad, gayon din dapat umaakma at dinamiko ang ating pangangalaga sa daigdig. Mapanganib kung mga solusyong teknikal lamang pagkat tinutugunan lang nito'y sintomas at hindi ang mismong seryosong problema. May pangangailangang igalang ang mga karapatan ng tao at kultura, at upang ikalugod na ang pag-unlad ng isang panlipunang grupo'y sinasapantahang isang makasaysayang proseso na naganap sa loob ng kultural na konteksto at nangangailangan ang palagi at aktibong paglahok ng mga tao sa lokal mula sa loob ng angkop nilang kultura. O kaya'y ang paniwalang ang kalidad ng buhay ay iginigiit mula sa labas, para maunawan ang kalidad ng buhay sa loob ng mundo ng mga simbolo at mga kaugaliang angkop sa bawat pangkat ng tao.

145. Maraming masidhing anyo ng pagsasamantala at pagkawasak ng kapaligiran ang hindi lang sumasaid sa mga likasyaman na nagbibigay ng kabuhayan sa mga lokal na pamayanan, kundi binabawi na rin ang mga panlipunang kaayusan kung saan, sa loob ng mahabang panahon, ay umugit ng pangkulturang pagkakakilanlan at ang kanilang pananaw sa kahulugan ng buhay at ng pamayanan. Ang paglaho ng isang kultura ay kasinglubha, kundi man mas malubha, ng pagkawala ng isang espésye ng halaman o hayop. Ang paggigiit ng pangingibabaw ng estilo ng pamumuhay ay nakaugnay sa isang anyo ng produksyon na kasingpanganib din tulad ng pagbabagu-bago ng ekosistema.

Itutuloy...

talata 136-140

136. Sa kabilang banda, nakapag-aalala, na kapag ang ilang kilusang pang-ekolohiya'y nagtatanggol sa integridad ng kapaligiran, na wastong humihiling ng ilang tiyak na limitasyon ang ipataw sa siyentipikong pananaliksik, minsan ay nabibigo silang gamitin ang kaparehong mga prinsipyo sa buhay ng tao. Posibleng mabigyang-katwiran ang labagin ang lahat ng hangganan kapag naisagawa ang eksperimentasyon sa mga nabubuhay na semilya ng tao. Nakaligtaan natin ang di maipagkakait na kahalagahan ng isang tao na malampasan ang antas ng kanyang pagsulong. Sa gayon ding paraan, kapag binalewala ng teknolohiya ang mga mahuhusay na prinsipyo ng etika, humahantong ito sa pagturing sa anumang gawain na naaayon sa batas. Tulad ng nakita natin sa kabanatang ito, ang teknolohiyang napakahigpit sa etika ay hindi madaling malimitahan ang sarili nitong kapangyarihan.

IKAAPAT NA KABANATA

ANG MAKABULUHANG EKOLOHIYA

137. Dahil lahat ng bagay ay malapit na magkakaugnay, at ang kasalukuyang problema'y nananawagan ng isang pananaw na kayang isaalang-alang ang bawat aspeto ng daigdigang krisis, iminumungkahi kong isaalang-alang natin ang ilang salik ng makabuluhang ekolohiya, yaong malinaw na gumagalang sa pantao at panlipunang kahalagahan nito.

I. PANGKAPALIGIRAN, PANG-EKONOMYA AT PANLIPUNANG EKOLOHIYA

138. Pinag-aaralan ng ekolohiya ang ugnayan sa pagitan ng mga buhay na organismo at ng kapaligiran kung saan sila sumisibol. Kinakailangang samahan ito ng pagninilay at debate hinggil sa mga kinakailangang kondisyon para sa buhay at kaligtasan ng buhay sa lipunan, at ang kinakailangang katapatan upang usisain ang ilang modelo ng kaunlaran, produksyon at pagkonsumo. Hindi nabibibigyang diin ng husto kung paanong magkakaugnay ang lahat ng bagay . Ang panahon at espasyon ay hindi malaya sa bawat isa, maging ang atomo at subatomikong tipik ay hindi maituturing na nakabukod. Tulad ng iba't ibang septo ng planeta - pisikal, kemikal at biyolohikal - ay magkakaugnay, pati na rin yaong buhay na espésye ay bahagi ng isang talakupan kung saan hindi na natin lubusang masisiyasat at mauunawaan. Isang magandang bahagi ng ating henetikang koda ay mayroon din ang maraming nilalang. Kasunod nito na ang mga piraso ng kaalaman at pagkakabukod ng pira-pirasong impormasyon ay maaaring maging anyo ng kamangmangan, maliban na lang kung nakapaloob sila sa isang mas malawak na pananaw ng reyalidad.

139. Kapag nagsalita tayo ng "kapaligiran", ang talagang ibig nating sabihin ay ang ugnayang umiiral sa pagitan ng kalikasan at ng lipunang ating ginagalawan. Hindi maituturing na isang bagay na hiwalay sa atin ang kalikasan o isang lugar lang kung saan tayo nabubuhay. Tayo'y bahagi ng kalikasan, kasama dito at palaging nakikipag-ugnayan dito. Ang matanto ang mga dahilan kung bakit marumi ang isang pook ay nangangailangan ng pag-aaral hinggil sa kaparaanan ng lipunan, ng ekonomya nito, ng padron ng gawi nito, at ng pamamaraang magagagap nito ang reyalidad. Dahil sa laki ng pagbabago, hindi na posibleng makahanap pa ng isang ispesipiko't maliwanag na tugon sa bawat piraso ng problema. Mahalagang hagilapin ang komprehensibong solusyon na isinasaalang-alang ang pagtutulungan sa loob ng likas na nilang sistema at sa panlipunang sistema. Nahaharap tayo hindi sa dalawang magkahiwalay na krisis, ang isang pangkapaligiran at ang isa nama'y panlipunan, kundi isang masalimuot na krisis na parehong panlipunan at pangkapaligiran. Ang mga istratehiya para sa isang solusyon ay nangangailangan ng makabuluhang pagtugon upang labanan ang kahirapan, mapanumbalik ang dignidad sa mga pinabayaan, at kasabay nito'y maprotektahan ang kalikasan.

140. Dahil sa dami at samutsaring salik na isinasaalang-alang kapag tinutukoy ang epekto sa kapaligiran ng isang kongkretong gawain, mahalagang bigyan ng angkop na papel ang mga mananaliksik, upang pagaanin ang kanilang pakikipag-ugnayan, at tiyakin ang mas malawak na kalayaang pang-akademiko. Ang patuloy na pananaliksik ay dapat magbigay din sa atin ng mas mabuting pagkaunawa kung paanong ang iba't ibang nilikha ay nagkakaugnayan sa bawat isa upang mabuo ang mas malaking yunit na tinatawag natin ngayong "ekosistema".  Isinasaalang-alang natin ang mga sistemang ito hindi lamang upang matukoy kung paanong mahusay itong magagamit, kundi dahil na rin sila'y may tunay na halagang hiwalay sa kanilang kapakinabangan. Ang bawat organismo, bilang nilalang ng Diyos, ay mabuti at kaaya-aya sa kanyang sarili; ito'y totoo rin sa maayos na pangkata ng organismong umiiral sa isang tukoy na espasyo at gumagana bilang isang sistema. Bagamat kadalasang hindi natin namamalayan ito, umaasa tayo sa mas malalaking sistema para sa ating sariling pag-iral. Kailangan lang nating muling maalala kung paanong nakikipag-ugnayan ang mga ekosistema sa pagkakalat ng carbon dioxide, pagpapadalisay ng tubig, pagpigil ng mga sakit at epidemnya, pagbabalangkas ng lupa, pagkasira ng basura, at sa iba pang pamamaraan kung saan nakaligtaan natin o talagang hindi natin alam. Kapag namulat na sila hinggil dito, mapagtatanto ng maraming tao na nabubuhay at kumikilos tayo batay sa isang reyalidad na dati nang ipinagkaloob sa atin, na nauna sa ating pag-iral at sa ating kakayahan. Kaya, kapag nagsalita tayo ng "sustenableng paggamit," dapat isaalang-alang ang nagbabagong-buhay na kakayahan ng bawat ekosistema  sa iba't ibang larangan at aspeto nito.

Itutuloy...

talata 131-135

131. Dito'y natatandaan ko ang balanseng posisyon ni San Juan Paolo II, na ipinagdiinan ang kabutihan ng mga siyentipiko at tteknolohikal na pagsulong bilang katibayan ng "nobilidad ng bokasyon ng tao na responsableng lumahok sa malikhaing aksyon ng Diyos", habang sinasabi ring "hindi kami manghihimasok sa isang pook ng ekosistema nang hindi binibigyang pansin ang mga kahihinatnan ng mga gayong panghihimasok sa ibang pook". [109] Inilinaw niyang pinahahalagahan ng Simbahan ang mga benepisyong ibinunga "ng pag-aaral at aplikasyon ng molekular na biyolohiya, na dinagdagan ng iba pang disiplina tulad ng henetika, at ang teknolohikal na aplikasyon nito sa agrikultura at industriya". [110] Ngunit tinukoy din niyang ito'y di dapat humantong sa "walang patumanggang manipulasyon ng henetika" [111] kung saan binabalewala ang mga negatibong epekto ng gayong panghihimasok. Ang pagkamalikhain ng tao'y hindi masusupil. Kung ang isang alagad ng sining ay hindi mapipigil sa paggamit ng kanyang pagkamalikhain, hindi rin mapipigilan yaong nagtataglay ng mga partikular na kaloob para sa pagsulong ng agham at teknolohiya sa paggamit ng kanilang talentong ibinigay ng Diyos para sa paglilingkod sa kapwa. Kailangang patuloy nating isiping muli ang mga layunin, epekto, kabuuang konteksto at etikal na mga limitasyon ng mga aktibidad na ito ng tao, kung saan isang anyo ito ng kapangyarihang kinasasangkutan ng malaking panganib.

132. Kaya ito ang tamang balangkas ng anumang pagninilay hinggil sa panghihimasok ng tao sa mga halaman at hayop, na sa ngayon ay kasama ang manipulasyong henetika sa biyoteknolohiya para lamang samantalahin ang kakayahan nitong nasa materyal na reyalidad. Ang paggalang na utang ng pananampalataya sa katwiran ay nananawagan ng masusing atensyon sa kung anong maituturo sa atin ng agham biyolohikal hinggil sa mga istrukturang biyolohikal, ang kanilang posibilidad at pagbabagu-bago. Anumang makatwirang pakikialam ay gagawin lamang sa kalikasan upang "paboran ang pagsulong nito sa sarili nitong hanay, hinggil sa sangnilikha, na hinahangad ng Diyos". [112]

133. Mahirap gumawa ng pangkalahatang panghuhusga hinggil sa modipikasyong henetika (GM), maging ito man ay gulay o hayop, pangmedisina o pang-agrikultura, pagkat malaki ang pagkakaiba ng mga ito sa kanilang sarili at nag-aanyaya ng ispesipikong konsiderasyon. Ang kasama nitong panganib ay di laging dahil sa mga ginamit na pamamaraan, kundi dahil sa kanilang di tama o labis na aplikasyon. Ang pagbabagu-bagong henetika, sa katunayan, ay madalas na, at patuloy na, dulot ng mismong kalikasan. O kaya'y ang mutasyon ay dulot ng pakikialam ng tao sa modernong penomeno. AAng pagpapaamo ng mga hayop, ang paghahalo ng lahi ng mga espésye at iba pang mga mas matanda at pangkalahatang tinatanggap na mga kasanayan ay maaaring mabanggit bilang mga halimbawa. Kailangan nating muling alalahanin na ang siyentipikong pagsulong ng mga Angkak na GM ay nagmula sa pagmamasid sa natural na bakterya na kusang bumabago sa halamang henomo. Gayunman, sa kalikasan, mabagal ang ganitong proseso at di maikukupara sa mabilis na hakbang na inudyok ng kontemporaryong paglagong teknolohikal, kahit na ang huli'y natatan sa nakaraang mga siglo ng psiyentipikong pagsulong.

134. Bagamat walang matinding patunay na umiiral kung ang Angkak na GM ay mapanganib sa tao, at sa ilang rehiyon, ang paggamit nito'y nagdala ng paglago ng ekonomya na nakatulong sa paglutas ng mga suliranin, may nanatiling ilang mahalagang suliraning hindi dapat maliitin.  Sa maraming lugar, kasunod ng pagpapakilala sa mga tanim na ito, ang mga produktibong lupain ay nasa kamay ng iilang may-ari dahil "sa progresibong pagkawala ng maliliit na tagalikha, na, bilang resulta ng pagkawala ng pinagsasamantalahang lupain, ay napilitang lumayo mula sa direktang produksyon". [113] Ang pinakamahina sa mga ito'y naging pansamantalang manggagawa, at maraming mga manggagawang bukid ang lumipat sa mga mahihirap na lugar sa kalunsuran. Ang epekto ng paglawan ng mga pananim na ito'y ang pagkasira ng masalimuot na talakupan ng ekosistema, pinaliit ang pagkakaiba-iba ng produksyon at naapektuhan ang mga pangrehiyong ekonomya, sa kasalukuyan at sa hinaharap. Sa iba't ibang bansa, matatagpuan natin ang paglawak ng oligopolyo para sa produksyon ng angkak at iba pang produktong kinakailangan para sa kanilang pagsasaka. Ang pag-aalagang ito'y magpapalubha kung saan dapat isaalang-alang ang produksyon ng mga di-mabungang binhi; ang epekto'y upang mapilitan ang mga magsasaka na bilhin ang mga ito mula sa malalaking tagalikha.

135. Kaya nangangailangan ng pagtutok sa mga usaping ito at pag-aalala sa implikasyong etikal nito. Dapat maganap ang isang malawak, may pananagutang siyentipiko at panlipunang debate, yaong kayang isaalang-alang ang lahat ng makukuhang impormasyon at ang pagtawag sa mga bagay sa kani-kanilang katawagan. Nangyayari rin paminsan-minsan na hindi naihahapag; ginagawa ang pagpili sa batayan ng partikular na interes, maging ito'y pampulitika, pang-ekonomya o pang-ideyolohika. Nagpapahirap ito upang makarating sa balanse at mahinahong paghuhusga sa iba't ibang usapin, yaong isinasaalang-alang ang lahat ng nauukol na salik. Kinakailangan ang mga talakayan kung saan lahat ng mga direkta at di-direktang apektado (magsasaka, konsyumador, awtoridad pambayan, siyentipiko, tagapagparami ng binhi, mga taong naninirahan malapit sa mga pinauusukang bukirin, at iba pa) ay dapat ipaalam ang kanilang mga suliranin at ipinag-aalala, at dapat madaling makakuha ng sapat at maaasahang imprmasyon upang makapagpasya para sa kabutihan ng lahat, sa kasalukuyan at sa hinaharap. Isa itong masalimuot na usaping pangkapaligiran; nananawagan ito ng isang komprehensibong pagtugon na nangangailangan, kahit paano, ng mas malawak na pagsisikap na pondohan ang iba't ibang hanay ng independyente, interdisiplinaryong pananaliksik na kayang magbigay ng bagong liwanag sa suliranin.

Itutuloy...

talata 126-130

126. Maaari rin nating suriin ang mahalagang tradisyon ng monastisismo. Sa orihinal, isa itong uri ng pagtakas mula sa mundo, isang pagtakas mula sa pagkaunsyami sa kalunsuran. Hinangad ng mga monghe ang disyerto, kumbinsidong ito ang pinakamagandang lugar upang harapin ang presensya ng Diyos. Pagkatapos, iminungkahi ni San Benedicto ng Norcia na mamuhay ang kanyang mga monghe sa pamayanan, kung saan pinagsasama nila ang panalangin at ispiritwal na pagbabasa ng manwal na paggawa (ora et labora). Napatunayang rebolusyonaryo ang makitang ang manwal na paggawa ay makahulugan sa ispiritwal. Hinangad ang pagpapakabanal at personal na paglago sa pagtutulungan ng gunita at paggawa. Ginawa tayong mas protektado at gumagalang sa kapaligiran ng ganitong paraan ng pagdanas sa paggawa; binusog ang ating ugnayan sa mundo ng may malusog na kahinahunan. 

127. Kumbinsido tayong ang "tao ang pinagmulan, ang tuon at ang layunin ng lahat ng pang-ekonomya't panlipunang pamumuhay". Gayunman, kapag napinsala na ang ating kakayahan bilang tao na makapagnilay at makapagpitagan, madali na upang maging maligalig sa pag-unawa ng kahulugan ng paggawa. [101] Kailangan nating tandaan na ang mga tao'y may "kakayahang mapabuti ang karamihan nila, upang mapalawak ang kanilang moral na paglago at mapaunlad ang kanilang ispiritwal na katangian". [102] Ang paggawa ang siyang dapat tagpuan nitong mayamang paglago ng sarili, kung saan maraming aspeto ng buhay ang magagampanan: pagkamalikhain, pagpaplano para sa hinaharap, pagpapaunlad ng ating talento, namumuhay sa ating kabuluhan, nakikipagkapwa, nagbibigay ng papuri sa Diyos. Kasunod nito, sa reyalidad ng kasalukuyang daigdigang lipunan, mahalagang "patuloy nating inuuna ang layunin ng pagkakamit ng matatag na trabaho para sa lahat", [103] gaano man kalimitado ang interes ng negosyo at mga kahina-hinalang pangangatwirang pang-ekonomya.

128. Nilalang tayong may tungkuling maghanapbuhay. Ang tunguhin ay di dapat unti-unting palitan ng teknolohikal na pagsulong ang pagtatrabaho ng tao, pagkat nakapipinsala ito sa sangkatauhan. Isang pangangailangan ang paggawa, na may kinalaman sa kahulugan ng buhay sa daigdig na ito, isang landas ng pagsulong, pag-unlad ng tao at personal na katuparan. Ang pagtulong sa mahihirap sa usaping pananalapi ay dapat palaging pansamantalang solusyon sa harap ng matinding pangangailangan. Ang mas malawak na layunin ay dapat palaging kilalanin sila sa isang buhay na may dignidad sa pamamagitan ng paggawa. Gayunman, pinapaboran ng oryentasyon ng ekonomya ang isang uri ng teknolohikal na pagsulong kung saan nababawasan ang mga gastusin sa produksyon sa pamamagitan ng pagtatanggal ng mga manggagawa at hinahalinhan sila ng mga makina. Ito'y isa na namang paraan kung saan hahantong ito sa pagtatrabaho laban sa atin mismong sarili. May negatibo namang epekto sa ekonomya ang pagkawala ng mga trabaho "sa pamamagitan ng progresibong pagguho ng panlipunang puhunan; isang talakupan ng ugnayan ng tiwala, pagkamaaasahan, at ang paggalang sa mga patakaran, kung saan lahat ay lubhang kailangan para sa anumang anyo ng sabayang pag-iral bilang mamamayan". [104] Sa ibang salita, kasama palagi sa halaga ng tao ang pang-ekonomyang halaga, at ang depektong pang-ekonomya'y palaging kasama ang halaga ng tao". [105] Ang pagkatigil na mamuhunan sa mga tao, upang makakuha ng mas higit na pansamantalang pakinabang sa pananalapi, ay masamang negosyo para sa lipunan.

129. Upang patuloy na makapagbigay ng trabaho, kinakailangang itaguyod ang isang ekonomyang pumapabor sa produktibong pagkakaiba'iba at pagkamalikhain sa tungkulin. Halimbawa, may malaking samutsaring sistema ng maliliit na produksyon ng pagkain na sa malaking bahagi ng tao sa mundo ay siyang nagpapakain, ginagamit ang isang katamtamang laki ng lupa at lumilikha ng kaunting basura, maging ito'y maliit na parsela ng lupa, sa mga halamanan at hardin, pangangaso at pag-aani sa ilang o lokal na pangingisda. Ang ekonomya ng sukatan, lalo na sa sektor ng agrikultura, ay humahantong sa pagpilit sa mga malilit na may-ari upang ipagbili ang kanilang lupa o iwan ang kanilang mga kinaugaliang pananim. Ang mga pagtatangka nilang lumipat sa ibang samutsaring moda ng produksyon ay napatunayang walang ibinungang maganda dahil sa kahirapang makipag-ugnayan sa rehiyonal at pandaigdigang pamilihan, o dahil ang mga imprastruktura para sa benta at transportasyon ay nakatuon sa mas malalaking negosyo. Ang mga awtoridad pambayan ay may karapatan at tungkuling magpatibay ng malinaw at matatag na mga hakbang sa pagsuporta sa maliliit na tagalikha at kakaibang produksyon. Upang matiyak ang kalayaang pang-ekonomya kung saan lahat ay epektibong makikinabang, dapat igiit ang pagbabawal paminsan-minsan sa mga nagtataglay ng mas higit na likasyaman at kapangyarihan sa pananalapi. Upang mahabol ang kalayaang pang-ekonomya habang ang tunay na kalagayan ang humahadlang sa maraming tao upang aktwal na makamit iyon, at habang patuloy na lumiliita ang mga posibilidad na makapagtrabaho, ay gawing pabalbal ang mga usapan na nagdudulot ng pagkasira sa pulitika. Marangal na bokasyon ang pangangalakal, na nakatuon sa paglikha ng yaman at pagpapabuti ng ating mundo. Maaaring pagkunan ito ng kapaki-pakinabang na kaunlaran sa mga lugar na pinatatakbo ito, lalo na pag nakikita nitong ang paglika ng mga trabaho ay mahalagang bahagi ng serbisyo nito para sa kabutihan ng lahat.

Ang mga bagong biyolohikal na teknolohiya

130. Sa pilosopikal at teyolohikal na pananw ng tao at ng sangnilikha na aking idinulog, malinaw na ang tao, na pinagkalooban ng dunong at kaalaman, ay hindi isang panlabas na salik na hindi dapat isama. Habang pinahihintulutan ang pakikialam ng tao sa mga tanim at hayop pag tungkol sa mga pangangailangan ng buhay ng tao, itinuturo ng Katekismo ng Simbahang Katoliko na ang katanggap-tanggap lamang ang eksperimentasyon sa mga hayop "kapag nanatili ito sa loob ng makatwirang hangganan [at] nakapag-aambag sa pangangalaga o sa pagsagip sa buhay ng tao" [ 106] Matatag na sinasaad ng Katekismo na may hanggan ang kakayahan ng tao at "salungat sa dignidad ng tao ang maging dahilan ng di kinakailangang pagdurusa o pagkamatay ng mga hayop". [107] Ang lahat ng gayong pagkakagamit at eksperimentasyon "ay nangangailangan ng relihiyosong paggalang sa integridad ng sangnilikha". [108]

Itutuloy...

talata 121-125

121. Kailangan nating bumuo ng naging sintesis na kayang mapangibabawan ang mga maling argumento ng nakaraang mga siglo. Ang Kristyanismo, sa katapatan sa sarili nitong pagkakakilanlan at ang mayamang deposito ng katotohanang natanggap nito mula kay Hesukristo, ay patuloy na sumasalamin sa mga isyung ito sa isang mabungang pag-uusap ng may nagbabagong makasaysayang sitwasyon. Sa paggawa nito, nalalantad ang walang hanggang kabaguhan nito.

Ang praktikal na relatibismo

122. Isang maling gabay na antroposentrismo ang nag-akay sa isang maling gabay na estilo ng pamumuhay. Sa Apostolikong Pangaral na Evangelii Gaudium, itinala ko na ang praktikal na relatibismong pangkaraniwan sa ating panahon ay "mas mapanganib pa kaysa pangdoktrinang relatibismo." [99] Kapag inilagay ng sangkatauhan ang kanilang sarili sa gitna, nagbibigay sila ng ganap na prayoridad sa agarang kaginhawahan at ang iba pa'y nagiging magkakaugnay. Kaya hindi tayo dapat magulat na makita, na kasabay ng panlahat ng dakong teknokratikong modelo, at ang pagsamba sa di matingkalang kapangyarihan ng tao, ang pagsulpot ng relatibismong nakikita ang lahat bilang walang kaugnayan maliban kung magsisilbi ito sa kagyat ng interes ng isang tao. May lohika sa lahat ng ito kung saan saumtsaring kaugalian ang maisusubo sa isa't isa, na hahantong sa pagkasira ng kapaligiran at panlipunang pagkabulok.

123. Ang kultura ng relatibismo ang kaparehong sakit na nagtutulak sa isang tao upang pagsamantalahan ang iba, upang ituring ang iba bilang bagay lamang, nagpapataw ng sapilitang paggawa sa mga ito o alipinin ang mga ito upang makapagbayad ng kanilang mga utang. Ang kaparehong tipo ng pag-iisip ay humahanting sa sekswal na pagsasamantala sa mga bata at ang pagpapabaya sa mga matatandang hindi na nagsisilbi sa ating interes. Ito rin ang kaisipan ng mga nagsasabing: Pahintulutan natin ang di nakikitang pwersa ng merkado na pangasiwaan ang ekonomya, at isaalang-alang ang kanilang epekto sa lipunan at sa kalikasan bilang ginarantiyahang pinsala. Sa kawalan ng karampatang katotohanan o malusog na prinsipyo maliban sa masiyahan sa ating sariling pagnanasa at kagyat na pangangailangan, anong limitasyon ang dapat ilagay sa pangangalakal ng tao, organisadong krimen, ang kalakalan ng droga, negosyo sa pulang dyamante at balahibo ng mga nanganganib na espésye? Hindi ito kapareho ng kaugnay na lohika kung saan ipinangatwiranan ang pagbili ng mga organo ng maralita upang muling ibenta o gamitin sa eksperimentasyon, o malipol ang mga bata dahil hindi sila ang nais ng kanilang mga magulang? Ang kaparehong "paggamit at maaksayang" lohika na bumubuo ng napakaraming basura, dahil sa magulong pagnanaisa niyang makagamit ng higit kaysa talagang kinakailangan. Hindi natin dapat isipin na ang pampulitikang pagsisikap o ang pwersa ng batas ay maging sapat upang maiwasan ang mga aksyong nakakaapekto sa kapaligiran dahil, kapag ang mismong kultura ay tiwali at karampatang katotohanan at pandaigdidigang balidong prinsipyo'y hindi na itinataguyod, at ang mga batas ay makikita lamang bilang hindi makatwirang pagpapataw o balakid na dapat iwasan. 

Ang pangangailangang protektahan ang trabaho

124. Ang anumang pagtugon sa isang mahalagang ekolohiya, kung saan sa kahulugan ay di naibubukod ang tao, ay dapat isaalang-alang ang kahalagahan ng paggawa, tulad ng matalinong pagbanggit ni San Juan Paolo II sa kanyang Ensiklikong Laborem Exercens. Ayon sa bibilikal na salaysay ng paglalang, inilagay ng Diyos ang babae at lalaki sa nilikha niyang hardin (sg. Gen 2:15) di lang upang pangalagaan ito ("panatilihin") kundi gawin itong mabunga ("pag-aararo"). Kaya ang mga manggagawa at manlilikha ay "pinananatili ang panghabi ng mundo" (Sir 38:34). Ang pagpapabuti ng nilikhang mundo sa paraang mahinahon ang siyang pinakamagaling na paraan ng pangangalaga nito dahil nangangahulugan itong tayo mismo'y naging intsrumentong ginagamit ng Diyos upang ilabas ang kakayahan niyang isinulat niya mismo sa mga bagay: "Nilikha ng Panginoon ang mga gamot mula sa lupa, at isang matalinong tao ang hindi mamumuhi dito" (Sir 38:4).

125. Kapag pinagnilayan natin ang maayos na ugnayan ng tao at ng mundong nakapaligid sa atin, nakikita natin ang pangangailangan para sa isang wastong pag-unawa sa paggawa; kung pag-uusapan natin ang hinggil sa ugnayan ng tao at ng bagay, lumilitaw ang usapin hinggil sa kahulugan at layuni ng lahat ng aktibidad ng tao. May kinalaman ito hindi lamang sa gawaing kamay o pang-agrikultura subalit sa anumang gawaing sangkot ang umiiral na reyalidad, mula sa paglikha ng panlipunang ulat hanggang sa pagdisenyo ng isang kaunlarang teknolohikal. Ang pinagbabatayan ng bawat anyo ng paggawa ay isang konsepto ng ugnayan na kaya nating gawin at dapat matamo natin kung anong mayroon ang iba bukod sa atin. Kasama ang puno ng paghangang pagninilay sa paglalang na natagpuan natin kay San Francisco ng Assisi, ang ispiritwal na Kristyanong tradisyon ang bumuo rin sa isang mayaman at balanseng pang-unawa sa kahulugan ng trabaho, tulad halimbawa, ng buhay ng Banal na Charles de Foucauld at ng kanyang mga tagasunod.

Itutuloy...